Të gjithëve na ka ndodhur të marim një vendim që në atë moment na është dukur shumë logjik dhe më vonë të pyesim veten: “Çfarë kam menduar?” Ndoshta nuk kemi qenë të paarsyeshëm, ja pse: truri ynë përdor shkurtesa për të përpunuar informacion më shpejt. Këto shkurtesa quhen paragjykime njohëse (bias-e), dhe megjithëse na ndihmojnë të funksionojmë në përditshmëri, shpesh na çojnë në gjykime të gabuara. Disa prej tyre janë të njohura, por të tjera na ndikojnë në heshtje, dhe shumë herë nuk i dallojmë fare.
Më poshtë janë 5 paragjykime mendore më pak të njohura që ndoshta po të ndikojnë tani në jetën tënde, dhe si të mos biesh pre e tyre.
1. Iluzioni i Thellësisë së Dijes
Çfarë është: Mendojmë se e kuptojmë një temë shumë mirë, derisa përpiqemi ta shpjegojmë.
Shembull: Mendon se di si funksionon një gjë, por provo ta shpjegosh hap pas hapi. Shumë njerëz ngecin.
Pse ka rëndësi: Na bën të kemi bindje të forta për çështje që në fakt nuk i kuptojmë. Dhe kjo na pengon të dëgjojmë mendime të tjera.
Si ta shmangësh: Provo të shpjegosh idenë me fjalë të tua ose shkruaje. Nëse ngec, ndoshta duhet të thellohesh më shumë.
2. Paragjykimi i Mbijetesës
Çfarë është: Fokusohemi tek ata që kanë pasur sukses, dhe harrojmë të gjithë ata që kanë dështuar në të njëjtën rrugë.
Shembull: Njerëzit flasin për bilionerët që lanë universitetin (si Zuckerberg), por jo për mijëra të tjerë që e lanë dhe dështuan.
Pse ka rëndësi: Na bën të marrim vendime të rrezikshme ose të ndjekim ëndrra pa llogaritur realitetin.
Si ta shmangësh: Mos u mbështet vetëm te rastet e suksesshme. Pyet gjithmonë: Po ata që nuk ia dolën? Çfarë ndodhi me ta?
3. Efekti IKEA
Çfarë është: Kur krijojmë diçka vetë, i japim më shumë vlerë—edhe kur nuk është aq e mirë.
Shembull: Një raft që e ke montuar vetë, por që nuk është shumë i drejtë—prapë e do, sepse e ke bërë vetë.
Pse ka rëndësi: Na bën të mbivlerësojmë idetë ose punën tonë dhe të refuzojmë opsione më të mira.
Si ta shmangësh: Kërko mendime të sinqerta nga të tjerët. Mos ngatërro përpjekjen me cilësinë.
4. Refleksi i Semmelweis-it
Çfarë është: Refuzojmë automatikisht çdo informacion që bie në ndeshje me bindjet tona ekzistuese.
Shembull: Në shekullin XIX, një mjek propozoi larjen e duarve për të parandaluar infeksionet. Askush nuk e besoi—sepse ishte ndryshe nga “e zakonshmja”.
Pse ka rëndësi: Na bën të mbyllemi ndaj ideve të reja dhe të ngecim në mënyra të vjetra mendimi.
Si ta shmangësh: Kur dëgjon diçka që të duket “gabim”, pyet veten: A është me të vërtetë e gabuar, apo thjesht e re për mua?
5. Planifikimi i Gabuar
Çfarë është: Gjithmonë mendojmë se një detyrë do na marrë më pak kohë sesa në të vërtetë.
Shembull: “Do ta përfundoj projektin deri të premten.” Dhe ja ku je, duke punuar të dielën në mbrëmje.
Pse ka rëndësi: Na çon në vonesa, stres dhe premtime që nuk i mbajmë.
Si ta shmangësh: Mos bazo vetëm te optimizmi. Shiko sa kohë të ka marrë një detyrë e ngjashme në të kaluarën dhe planifiko mbi atë bazë.
Përfundim
Këto paragjykime nuk do të thonë që nuk di të mendosh, por që edhe mendja më e mprehtë mund të bjerë në kurthe të padukshme. T’i njohësh është hapi i parë drejt një mendimi më të qartë dhe më të thellë.
Të jesh i zgjuar nuk do të thotë të kesh gjithmonë përgjigjen e saktë. Do të thotë të dish çfarë pyetjeje të bësh.
