Çfarë është demokracia në thelb?
Na mësohet se demokracia është sistemi ku populli ka fuqinë – për të zgjedhur, për të vendosur, për të folur. Një sistem që mbështetet në liri, barazi dhe përfaqësim. Por në praktikë, demokracia shpesh bëhet shumë më e ndërlikuar. Mund të shndërrohet në:
• Një mjet për kontroll, nëse sistemi manipulohet.
• Një justifikim për absurditete, nëse liria merret pa kritikë.
• Një skenë për zëra të fortë, edhe kur këta zëra mungojnë në urtësi.
A mund të arrijë ndonjëherë demokracia formën e saj të plotë?
Ndoshta jo. Demokracia ideale është si horizonti – diçka që e ndjekim, por nuk e arrijmë kurrë plotësisht. Sepse njerëzit janë të mangët, dhe çdo sistem i ndërtuar nga njerëzit do të ketë të njëjtat mangësi.
⸻
Demokracia vs Feja: Të dyja mjete kontrolli?
Edhe feja, edhe demokracia mund të funksionojnë si mjete për të ruajtur rendin – por me dallime thelbësore:
• Feja merret me të vërtetën, qëllimin, shpëtimin – autoriteti i saj vjen nga hyjnorja ose e shenjta.
• Demokracia merret me fuqinë, ligjin, të drejtat – autoriteti i saj vjen nga vetë populli.
Feja e ruan rendin përmes besimit të përbashkët. Demokracia përpiqet të ruajë rendin përmes rregullave të përbashkëta, por jo të vërtetave të përbashkëta. Prandaj, në demokraci njerëzit mund të besojnë në gjëra krejtësisht të ndryshme – edhe gjëra që duken qesharake – dhe sërish të kenë zë.
⸻
Po me ekstremizmin demokratik çfarë ndodh?
Nëse demokracia shtyhet deri në ekstrem, liria pa kufi bëhet kaos. Shpesh i referohemi ekstremizmit fetar, por rrallë flasim për ekstremizmin demokratik – ku çdo ndjesi bëhet normë, çdo dëshirë bëhet identitet, dhe çdo kritikë shihet si dhunë.
Në këtë pikë lind pyetja:
Kush e vendos vijën e kuqe?
Nëse themi “Kjo është tepër,” dikush tjetër thotë “Po më privon lirinë time!”
Kështu, demokracia përpiqet të mbajë një parim:
“Liria jote përfundon aty ku fillon dëmtimi i tjetrit.”
Por edhe vetë “dëmtimi” sot është subjekt diskutimi. A është fyerja dhunë? A është censura dhunë? A është e dëmshme të kundërshtosh ndjenjat e dikujt?
⸻
A është atëherë kjo liri e vërtetë?
Pyetje thelbësore:
• Nëse je i “lirë”, por jeton brenda një vije të vendosur nga të tjerët, a je vërtet i lirë?
• Dhe nëse je plotësisht i lirë, por dëmton të tjerët, a është kjo drejtësi apo çmenduri?
Liria e vërtetë nuk është të bësh ç’të duash. Liria e vërtetë kërkon përgjegjësi, vetëkontroll, dhe respekt për të tjerët.
⸻
Demokracia nuk është perfekte. Por mund të përmirësohet vetëm nëse njerëz të menduar, si ti, vazhdojnë të shtrojnë pyetje. Sepse momenti kur ndalojmë së menduari – është momenti kur sistemet, qoftë fetare apo demokratike, përdoren nga ata që dinë si ta kontrollojnë turmën.
Dhe siç thoshte Winston Churchill:
“Shumë forma qeverisjeje janë provuar dhe do të vazhdojnë të provohen në këtë botë mëkati dhe vuajtjeje. Askush nuk pretendon se demokracia është e përkryer apo plot urtësi. Në të vërtetë, është thënë se demokracia është forma më e keqe e qeverisjes – përveç të gjitha formave të tjera që janë provuar herë pas here.”
