Dygjuhësia është më shumë se thjesht aftësia për të folur dy gjuhë; është një portë për të përjetuar botën përmes lenteve të shumta. Kur dikush kalon nga një gjuhë në tjetrën, ata nuk janë vetëm duke përkthyer fjalë – ata shpesh ndryshojnë të gjithë mënyrën e të menduarit, të sjelljes dhe madje edhe të ndjesisë. Ky fenomen intrigues, i njohur si “personalitet i varur nga gjuha”, sygjeron që një person dygjuhësh mund të shfaqë tipare të ndryshme të personalitetit në varësi të gjuhës që përdor në këtë moment. Por si ndodh kjo dhe çfarë do të thotë për ata që jetojnë midis gjuhëve?
Kuptimi i personalitetit të varur nga gjuha
Ideja e personalitetit të varur nga gjuha doli nga studimet psikologjike dhe sociolinguistike që vëzhguan sesi individët dygjuhësh silleshin ndryshe kur ndërronin gjuhët e tyre. Për shembull, një person mund të jetë më i sigurt kur flet në shqip, por më i rezervuar kur flet në anglisht. Ky ndryshim nuk ka të bëjë vetëm me normat e ndryshme kulturore të ngulitura në secilën gjuhë – megjithëse kjo luan një rol – por edhe për mënyrën se si gjuha ndikon në njohjen, emocionet dhe ndërveprimin shoqëror.
Ndikimet njohëse dhe emocionale
Gjuha është e lidhur thellësisht me kulturën dhe kultura formon mënyrën se si ne e perceptojmë botën. Në një gjuhë, disa emocione ose koncepte mund të jenë më të lehta për t’u shprehur ose mund të kenë konotacione të ndryshme. Për shembull, spanjollët shpesh shprehin emocione më hapur dhe drejtpërdrejt se anglishtfolësit për shkak të normave kulturore. Kur një individ dygjuhësh kalon nga anglishtja në spanjisht, ai mund të adoptojë në mënyrë të pandërgjegjshme këto modele emocionale, të cilat mund t’i bëjnë të duken si një person tjetër.
Për më tepër, mënyra se si e përdorim gjuhën mund të ndikojë në proceset tona të të menduarit. Hipoteza Sapir-Whorf, edhe pse e debatuar, sygjeron se struktura e një gjuhe mund të ndikojë në mënyrën se si folësit e saj mendojnë. Në praktikë, kjo mund të nënkuptojë që një person dygjuhësh mund të zgjidhë probleme ose t’i shikojë situatat ndryshe në varësi të gjuhës që përdor, duke shfaqur kështu aspekte të ndryshme të personalitetit të tij.
Faktorët socialë dhe kulturorë
Personaliteti i varur nga gjuha buron gjithashtu nga rolet dhe kontekstet e ndryshme shoqërore që lidhen me secilën gjuhë. Një person dygjuhësh mund të lidhë një gjuhë me punë ose situata formale dhe një tjetër me mjediset e shtëpisë dhe intime. Si rezultat, ata mund të jenë më formalë dhe më të strukturuar kur flasin në gjuhën e vendit të tyre të punës dhe më të relaksuar dhe shprehës në gjuhën e shtëpisë së tyre. Kjo nuk ka të bëjë vetëm me fjalorin ose gramatikën – ka të bëjë me personalitetet e ndryshme që një person adopton në varësi të vendit ku është dhe me kë është.
Identiteti kulturor gjithashtu luan një rol të rëndësishëm. Dygjuhëshit shpesh lundrojnë midis kulturave, ku secila gjuhë përfaqëson një aspekt të ndryshëm të identitetit të tyre. Kjo mund të çojë në një ndjenjë të të paturit të identiteteve të dyfishta, ku një person ndihet “më shumë veten” në një gjuhë sesa në një tjetër, në varësi të kontekstit dhe njerëzve me të cilët po ndërvepron.
Kërkime dhe shembuj
Studimet kanë dokumentuar shembuj të ndryshëm të ndryshimeve të personalitetit të varur nga gjuha. Një studim i famshëm nga Susan Ervin-Tripp në vitet 1960 zbuloi se gratë japonezo-amerikane jepnin përgjigje të ndryshme për një sërë pyetjesh në varësi të faktit nëse ato ishin bërë në anglisht ose japonisht. Kur u pyetën për marrëdhëniet ndërpersonale në japonisht, ata theksuan familjen dhe detyrën, ndërsa në anglisht, ata u fokusuan më shumë në arritjet individuale dhe zgjedhjen personale.
Një studim tjetër që përfshin dygjuhësh spanjisht-anglisht zbuloi se pjesëmarrësit treguan nivele më të larta të ekstraversionit dhe vetëvlerësimit kur flisnin në anglisht në krahasim me spanjisht. Ky ndryshim besohet të jetë i lidhur me shoqatat kulturore të secilës gjuhë – anglishtja është e lidhur me kulturën amerikane, e cila vlerëson individualitetin dhe besimin, ndërsa spanjishtja shpesh shoqërohet me vlera më kolektiviste.
Implikimet e personalitetit të varur nga gjuha
Fenomeni i personalitetit të varur nga gjuha ka implikime të thella për mënyrën se si ne e kuptojmë identitetin tek individët dygjuhësh dhe shumëgjuhësh. Ai sugjeron që personaliteti nuk është një tipar fiks, por një konstrukt i rrjedhshëm që mund të ndryshojë në varësi të gjuhës dhe kontekstit. Kjo rrjedhshmëri mund të jetë fuqizuese dhe sfiduese, pasi dygjuhëshit lundrojnë ndjenjën e tyre të vetvetes nëpër peizazhe të ndryshme gjuhësore.
Përfundim
Fenomeni i personalitetit të varur nga gjuha është një dëshmi e fuqisë së gjuhës në formësimin e asaj që jemi. Për dygjuhësh, ndërrimi i gjuhëve nuk është vetëm një çështje e gjetjes së fjalëve të duhura – është një ndryshim më i thellë që prek identitetin, emocionet dhe botëkuptimin. Ndërsa bota jonë po bëhet gjithnjë e më shumëgjuhëshe, kuptimi i këtyre nuancave do të jetë thelbësor në nxitjen e komunikimit dhe lidhjes mes kulturave.
Leave a Reply