Në një kohë kur shumë tradita rrezikojnë të humbasin nën peshën e modernizmit dhe globalizimit, lahuta shqiptare ka marrë një njohje të rëndësishme ndërkombëtare. Arti i të luajturit, i të kënduarit dhe i ndërtimit të lahutës është përfshirë zyrtarisht në Listën e Trashëgimisë Kulturore Jomateriale të UNESCO-s që ka nevojë për mbrojtje urgjente, duke e vendosur këtë instrument të lashtë në qendër të vëmendjes botërore.
Lahuta nuk është thjesht një instrument muzikor. Ajo është zë i historisë, kujtesë kolektive dhe dëshmi e mënyrës se si shqiptarët kanë ruajtur identitetin e tyre përmes fjalës së kënduar. Për shekuj me radhë, përmes tingullit të saj janë transmetuar këngë epike, legjenda, rrëfime për trimëri, besë dhe sakrificë. Në mungesë të shkrimit, lahuta ka qenë arkiv i gjallë i historisë popullore.
Vendimi i UNESCO-s nuk lidhet vetëm me muzikën. Ai përfshin tre dimensione thelbësore të traditës: ndërtimin artizanal të lahutës, mënyrën e interpretimit dhe këndimin epik që e shoqëron. Çdo detaj, nga përzgjedhja e drurit, gdhendja, deri te teknika e këndimit, është pjesë e një dijeje të trashëguar brez pas brezi, kryesisht në trevat veriore shqiptare.
Fakti që lahuta është futur në listën e trashëgimisë që kërkon mbrojtje urgjente është një sinjal i qartë: kjo traditë është e rrezikuar. Numri i lahutarëve po zvogëlohet, interesimi i brezave të rinj është i kufizuar dhe hapësirat ku kjo kulturë praktikohet janë gjithnjë e më të pakta. Prandaj, përfshirja në UNESCO nuk është vetëm nderim, por edhe thirrje për veprim.
Kjo njohje krijon mundësi konkrete për ruajtje dhe ringjallje. Ajo hap rrugën për projekte edukative, dokumentim, mbështetje për mjeshtrat e lahutës dhe promovim kulturor brenda dhe jashtë vendit. Mbi të gjitha, i jep lahutës statusin që i takon: një pasuri jo vetëm kombëtare, por edhe botërore.
Në kontekstin e identitetit shqiptar, lahuta ka edhe një vlerë simbolike. Ajo na kujton se kultura nuk jeton vetëm në libra apo muze, por në njerëz, në zëra, në rituale dhe në kujtesë. Pranimi në UNESCO është një moment reflektimi: sa po bëjmë ne sot për ta ruajtur atë që na ka mbajtur gjallë si popull?
Lahuta, me tingullin e saj të thellë dhe të lashtë, nuk i përket vetëm së shkuarës. Me mbrojtjen dhe kujdesin e duhur, ajo mund të jetë pjesë aktive e së ardhmes kulturore shqiptare, si dëshmi se traditat nuk janë relike, por rrënjë që na mbajnë të lidhur me veten.
