Aleksandri i Madh është një nga ato figura që nuk mund të vendosen vetëm në raftet e historisë. Ai nuk i përket vetëm datave, ngjarjeve apo betejave – ai është një enigmë që nuk është zgjidhur kurrë deri në fund. Edhe sot, më shumë se dy mijë vjet pas vdekjes së tij, emri i tij ngjall më shumë sesa kujtime: ngjall pikëpyetje. A ishte Aleksandri një gjenial strateg ushtarak, një reformator kulturor apo një i obsesionuar me vetë madhështinë?
Aleksandri nuk e trashëgoi vetëm fronin e Filipit të Maqedonisë. Ai trashëgoi ambicien, paranojën dhe dëshirën për të ndryshuar vetë hartën e botës. Në moshë shumë të re, ai shkatërroi perandorinë persiane, një nga entitetet më të fuqishme të kohës. Por Aleksandri nuk ndaloi atje. Ai kaloi në Indi, nëpër shkretëtira, male, qytetërime që nuk e njihnin gjuhën e tij, por që shumë shpejt do ta mësonin emrin e tij.
Ai nuk luftoi për të mbrojtur territorin – luftoi për të shkelur kufijtë e vetë të imagjinueshmes. Kjo është ajo që e veçon Aleksandrin nga çdo pushtues tjetër: ai nuk kërkonte të mbretëronte mbi njerëz, por mbi kohë.
Por përderisa ai nuk e njihte ndalimin, ai gjithashtu nuk e njihte as masën. Brenda vetes, Aleksandri kishte të bashkuar dy ekstreme: një intelekt racional të ushqyer nga Aristoteli dhe një shpirt të pangopur për dominim absolut.
Disa vargje dhe citate të mbledhura nga poetë dhe historianë antikë, që pasqyrojnë imazhin e Aleksandrit si figurë mt historike dhe legjendare:
1. Plutarch – “On the Fortune of Alexander”
Nga Moralia (332a–b), pasqyron vizionin e tij për “gjysmën e botës” si projekt qytetërimi:
“If it were not my purpose to combine barbarian things with things Hellenic… to disseminate and shower the blessings of Greek justice and peace over every nation, I should… emulate the frugality of Diogenes.” lexo ketu
Plutarch sjell edhe migjen e mendimit të tij:
“Our enemies are Medes and Persians… we of Macedon for generations… trained in the hard school of danger and war.”
2. Momenti me Diogenin – Plutarch, “Life of Alexander”
Kur Aleksandri i ofroi të bënte çfarë të donte, filozofi e porositi thjesht:
“Move a little to the right; you are blocking my sun.”
Përgjigjja e Aleksandrit mbetet legjendare:
“If I were not Alexander, I wish I were Diogenes.” lexo ketu
3. Arrian – Ambicie ndaj pafundësisë
Në “The Age of Alexander”:
“Is it not a matter for tears that, when the number of worlds is infinite, I have not conquered one?” lexo ketu
Kjo tregon peshën e pikëllimit që ndjeu Aleksandri për kufijtë e pafuqishëm të pushtetit njerëzor.
4. Fragments poetikë nga koha helenistike
Choerilus of Iasus ishte një nga poetët që e shoqëroi Aleksandrin në fushata, kurse Horaci përmend se ndaj çdo vargu të mirë celebrativ, ai merrte pagesë ari lexo ketu
Lycophron – “Alexandra” (fr. 1474), një poemë profetike që përmend fatin e Aleksandrit duke e lidhur me unite global njerëzore lexo ketu.
VDEKJA NË BABILONI – NJË FUND QË NUK I PËRKISTE
Në vitin 323 para Krishtit, në qytetin e Babilonisë, ndodhi diçka që tronditi gjithë botën e njohur: Aleksandri i Madh vdiq papritmas, në moshën 32-vjeçare.
Ky fakt – i thjeshtë në dukje – mbetet një nga misteret më të mëdha të historisë. Një njeri që kishte përballuar ushtri, epidemi, klimë ekstreme dhe pabesi të pafundme, vdiq pa e ngritur më kurrë kokën nga shtrati.
Disa burime antike raportojnë se ai u sëmur pas një banketi të gjatë dhe të rëndë. Simptomat përfshinin temperaturë të lartë, dhimbje barku dhe paralizë progresive. Por asnjë diagnozë nuk ka qenë kurrë përfundimtare. Hipotezat janë të shumta:
Helmimi politik? Një skenar i besueshëm, pasi në kohën kur vdiq, Aleksandri kishte bërë shumë armiq – si në rrethin e brendshëm, ashtu edhe jashtë tij. Disa historianë mendojnë se ai u helmua me arsenik ose një substancë tjetër të padukshme.
Sëmundje natyrore? Ka pasur teori që flasin për ethe të Nilit, malarie, ose një infeksion të fortë bakterial. Por asnjë prej tyre nuk shpjegon plotësisht pse trupi i tij – sipas gojëdhënave – nuk tregonte shenja kalbëzimi për ditë me radhë pas vdekjes.
Çrregullim neurologjik? Ka zëra që thonë se ai mund të ketë hyrë në një gjendje paralize të ngjashme me koma, ku duket i vdekur, por në fakt është ende gjallë. Nëse kjo është e vërtetë, atëherë është e mundur që Aleksandri u varros i gjallë.
Misteri bëhet më i thellë kur marrim parasysh faktin se trupi i tij nuk u kthye kurrë në Maqedoni. Ai u balsamos dhe u vendos në një varr në Egjipt – fillimisht në Memfis, pastaj në Aleksandri, ku shumë e adhuruan si një perëndi. Me kalimin e kohës, vendndodhja e varrit të tij humbi – dhe sot nuk dihet me siguri ku ndodhen eshtrat e tij, nëse ndodhen fare.
Ironikisht, Aleksandri ndërtoi qytete, rrëzoi perandori, vendosi ligje dhe ndryshoi përjetësisht rrjedhën e historisë. Por pikërisht vdekja e tij – aq e papritur dhe e paqartë – është ajo që e ngjiti në pavdekësi.
Ai nuk la trashëgimtar të qartë. Perandoria u copëtua nga gjeneralët e tij. Por në atë boshllëk, u lind një gjë më e madhe se perandoria: një legjendë që nuk kontrollohet dot nga asnjë pushtet politik.
