Besëtytnitë kanë magjepsur dhe ndikuar në kulturat në mbarë botën për shekuj me radhë, duke reflektuar frikën, shpresat dhe besimet që formësojnë shoqëritë. Shumë nga këto zakone, qofshin të bazuara në ritualet e lashta, tregimet mitologjike ose interpretimet kulturore të fatit, ende ndikojnë në jetën e përditshme në mbarë globin.
Pse ekzistojnë besëtytnitë
Besëtytnitë shpesh dalin nga dëshira për të kontrolluar të pakontrollueshmen. Në kohë pasigurie, njerëzit kërkojnë modele për të sjellë rregull në ngjarje kaotike. Pavarësisht nëse është një sharm për fat të mirë apo një tabu për të shmangur fatin e keq, bestytnitë japin një ndjenjë lirie ndaj rezultateve të paparashikueshme. Psikologët vënë në dukje se kjo sjellje është e rrënjosur në një parim psikologjik të quajtur “paragjykim konfirmimi”, ku njerëzit kujtojnë momentet kur një besëtytni “funksiononte” duke injoruar kohën kur nuk funksiononte.
Besëtytnitë magjepsëse dhe kuptimet e tyre
Syri i keq (kulturat e Mesdheut, Lindjes së Mesme dhe Azisë Jugore)
Besimi në syrin e keq daton mijëra vjet më parë dhe është i zakonshëm në vende si Greqia, Turqia dhe India. Mendohet se një shikim keqdashës mund të shkaktojë fatkeqësi, veçanërisht për dikë që po lulëzon. Për ta shmangur atë, njerëzit veshin hijeshi mbrojtëse, si simboli i syve blu (shpesh quhet Nazar në turqisht). Kjo besëtytni nxjerr në pah frikën nga zilia, duke përfaqësuar besimin se suksesi tërheq energji negative.
Thyerja e një pasqyre (tradita evropiane)
Në Evropë, besohet gjerësisht se thyerja e një pasqyre sjell shtatë vjet fat të keq. Kjo besëtytni daton që nga romakët e lashtë, të cilët besonin se pasqyrat mbanin pjesë të shpirtit të dikujt. Thyerja e njërës mendohej se do të dëmtonte shpirtin, duke rezultuar në një cikël fati të keq. Numri shtatë ka të ngjarë të vijë nga besimi romak se shpirti i njeriut rinovohet çdo shtatë vjet.
Trokitje në dru (në mbarë botën)
Trokitja në dru për të shmangur ngacmimin e vetvetes praktikohet globalisht, por origjina e saj daton në zakonet e lashta pagane. Shumë shoqëri të hershme evropiane adhuronin pemët, veçanërisht lisin, pasi besohej se ishin shtëpi për shpirtrat ose perënditë. Duke prekur ose trokitur në dru, njerëzit menduan se mund t’i thërrisnin shpirtrat për mbrojtje ose fat të mirë. Kjo pasqyron respektin e njerëzimit për natyrën dhe besimin në forcat e fshehura që drejtojnë jetën e përditshme.
Fshirja gjatë natës (kultura të ndryshme aziatike)
Në pjesë të Azisë, duke përfshirë Kinën dhe Japoninë, fshirja e shtëpisë tuaj gjatë natës besohet se sjell fat të keq, pasi simbolizon fshirjen e prosperitetit. Kjo besëtytni mund të ketë origjinën nga shqetësimet praktike – pastrimi në errësirë mund të çojë në aksidente ose humbje, veçanërisht kur ndriçimi ishte minimal. Me kalimin e kohës, kjo këshillë praktike u shndërrua në një besim për ruajtjen e pasurisë dhe pasurisë.
Macet e zeza dhe fati i keq (kultura perëndimore)
Në vendet perëndimore, macet e zeza shpesh shoqërohen me fat të keq, veçanërisht kur kalojnë rrugën e dikujt. Kjo besëtytni u bë e dukshme në Evropë gjatë Mesjetës kur macet e zeza ishin të lidhura me shtrigat. Me kalimin e kohës, macja e zezë filloi të simbolizonte fatkeqësinë, megjithëse në shumë kultura, si Japonia dhe Skocia, macet e zeza shihen si simbole të fatit dhe mbrojtjes.
Si përshtaten besëtytnitbesëtytni në kohët moderne
Sot, shumë besëtytni vazhdojnë si tradita lozonjare ose si kujtues të identitetit kulturor, në vend të besimeve strikte. Disa besëtytni madje janë përshtatur për t’iu përshtatur konteksteve moderne: shmangia e disa numrave “të pafat” në biznes ose marrja e masave paraprake kur “përcillni” lajme të mira. Dhe ndërsa kulturat përzihen, shumë njerëz njihen me besëtytni të reja, duke shtuar shtresa besimi në jetën e përditshme.
Pse besëtytnitë vazhdojnë
Pavarësisht përparimeve në shkencë dhe të kuptuarit, besëtytnitë vazhdojnë sepse plotësojnë një nevojë të lindur për rehati dhe kontroll. Ato ofrojnë një urë lidhëse midis racionales dhe të paarsyeshmes, duke bashkuar traditën me jetën bashkëkohore. Këto besime veprojnë gjithashtu si shënues kulturorë, duke lidhur breza përmes tregimeve dhe praktikave të përbashkëta që ofrojnë një ndjenjë përkatësie dhe vazhdimësie.
Me pak fjalë, besëtytnitë janë një dritare në përpjekjen e njerëzimit për t’i dhënë kuptim botës. Duke i studiuar ato, ne mund të vlerësojmë më mirë frikën dhe shpresat e përbashkëta që lidhin shoqëritë në kohë dhe distancë.
Leave a Reply