Debati mes natyrës dhe edukimit—a formohemi më shumë nga gjenet tona apo nga ambienti ku rritemi?—është një nga çështjet më të diskutuara në shkencën sociale dhe psikologji. Por rrallëherë është trajtuar në mënyrë kaq ekstreme sa në rastin e trinjakëve identikë që u ndanë që në lindje për një eksperiment sekret, i cili sot konsiderohet një nga shembujt më të mëdhenj të shkeljes së etikës shkencore.
Një Fillim që Askush nuk e Din
Historia fillon në New York në vitet 1960. Një agjenci e njohur birësimi, Louise Wise Services, vendosi që tre foshnje identikë, Robert Shafran, Eddy Galland, dhe David Kellman, të mos birësoheshin së bashku, por të ndaheshin qëllimisht dhe të vendoseshin në tre familje me përbërje dhe stil jete të ndryshme. Ajo që familjet nuk dinin ishte se kjo nuk ishte një vendim i zakonshëm i agjencisë, por pjesë e një studimi të fshehtë të drejtuar nga psikiatri Peter Neubauer dhe Qendra për Zhvillimin e Fëmijëve në New York.
Qëllimi i Eksperimentit: Natyrë kundër Edukimi
Qëllimi i këtij eksperimenti ishte të kuptohej se sa ndikonte gjenetika (natyrë) dhe sa ndikonte ambienti (edukimi) në zhvillimin e një individi. Për ta bërë këtë, Neubauer mendoi se ndarja e trinjakëve identikë, të cilët kishin të njëjtin material gjenetik, do të ishte mënyra perfekte për të analizuar dallimet dhe ngjashmëritë që do të shfaqeshin në rrethana të ndryshme.
Ata u vendosën në:
- Një familje punëtore, me një baba të rreptë dhe me pak mundësi ekonomike.
- Një familje të klasës së mesme, me prindër më liberalë dhe mbështetës.
- Një familje të pasur, me një baba të ftohtë dhe shumë kërkues.
Studimi i Fshehtë dhe Manipulimi
Gjatë gjithë fëmijërisë së tyre, psikologë dhe studiues i vizitonin shpesh fëmijët, duke u bërë testime psikologjike, filmime dhe vëzhgime, pa i treguar ndonjëherë prindërve të vërtetën pas këtyre vizitave. Prindërit mendonin se ky ishte një kontroll rutinë për fëmijët e birësuar.
Çdo fëmijë kishte gjithashtu një motër ose vëlla i birësuar, si pjesë e një “eksperimenti të kontrolluar”, ndoshta për të studiuar edhe ndërveprimin me motrat ose vëllezërit që nuk ndanin gjenet e tyre.
Zbulimi Rastësor që Shokoi Botën
Në vitin 1980, Roberti filloi universitetin dhe u habit kur studentët e tjerë e ngatërronin me dikë tjetër. Shumë shpejt zbuloi se kishte një vëlla binjak, Eddyn. Lajmi për dy binjakë identikë të ndarë mori vëmendjen e mediave, dhe brenda pak ditësh, edhe Davidi u bë i njohur me ekzistencën e tyre. Trinjakët u ribashkuan, duke përjetuar një lumturi të paparë—fillimisht.
Ata zbuluan se kishin shumë ngjashmëri, jo vetëm në pamje, por edhe në shprehi, sjellje, madje edhe në gjërat më të vogla si mënyra si qeshnin apo ushqimet që pëlqenin. Kjo ngjalli një debat të ri mbi ndikimin e gjenetikës.
Një Histori që Merr një Kthesë të Errët
Megjithatë, pas këtij bashkimi të gëzueshëm, zbuluan të vërtetën e tmerrshme: ishin bërë pjesë e një eksperimenti të fshehtë pa dijeninë dhe pëlqimin e tyre. Ky zbulim ndikoi shumë në shëndetin e tyre mendor, veçanërisht te Eddy, i cili për fat të keq, vrau veten në vitin 1995.
E Vërteta ende e Mbyllur
Dokumentet e plota të këtij studimi mbeten të klasifikuara dhe të mbyllura në Arkivat e Universitetit Yale deri në vitin 2066, duke lënë shumë pyetje pa përgjigje. Studiuesit dhe familjet kërkuan të hapeshin dokumentet më herët, por kjo kërkesë nuk është pranuar ende.
Dokumentari që Hapi Sytë e Botës
Në vitin 2018, historia e tyre u dokumentua në filmin “Three Identical Strangers”, një dokumentar që tregon jo vetëm ngjarjen e pabesueshme të trinjakëve, por edhe abuzimin etik në emër të shkencës. Dokumentari nxjerr në pah edhe vuajtjet personale dhe pyetjet filozofike që ngrihen: kush jemi ne në të vërtetë—produkt i ADN-së apo i botës që na rrethon?
Përfundim: Kur Shkenca Harron Njerëzimin
Eksperimenti me trinjakët është një kujtesë e dhimbshme se kufijtë etikë nuk duhet tejkaluar, pavarësisht synimeve shkencore. Të ndash foshnje qëllimisht për një eksperiment, duke i privuar nga lidhjet më të thella njerëzore, është një tragjedi njerëzore, jo një triumf shkencor.
