Gjuhët kanë një rëndësi thelbësore për njerëzimin, pasi janë mjeti kryesor i komunikimit, shprehjes së mendimeve dhe ruajtjes së kulturës. Përmes gjuhës, transmetohen histori, tradita, dhe zakone nga një brez në tjetrin. Dokumentet dhe gojëdhënat e lashta, të shkruara ose të folura, i japin shoqërive një ndjenjë identiteti dhe vazhdimësie. Tre nga gjuhët më të vjetra në botë, të cilat janë ende të njohura për studimet historike dhe gjuhësore, janë:
1. Sumerishtja – Viti i origjinës: Rreth vitit 3100 p.e.s. Rajoni: Mesopotamia (Iraku i sotëm). Pse është unike: Sumerishtja është gjuha më e vjetër e njohur që është shkruar. Ajo përdorte sistemin kuneiform, i cili fillimisht u zhvillua për regjistrimin e transaksioneve tregtare dhe më pas u përshtat për shkrime ligjore, fetare dhe letrare. Është një gjuhë izolate, që do të thotë se nuk ka lidhje të njohura me ndonjë gjuhë tjetër. Sumerishtja u zëvendësua nga akadianishtja rreth vitit 2000 p.e.s., por u përdor për një kohë si gjuhë liturgjike dhe shkencore.
2. Egjiptianishtja e lashtë – Viti i origjinës: Rreth vitit 2600 p.e.s. Rajoni: Egjipti i lashtë. Pse është unike: Gjuha egjiptiane është paraardhëse e koptes, e cila ende përdoret në liturgjitë e Kishës Kopte Ortodokse. Hieroglifet egjiptiane ishin një nga sistemet më komplekse të shkrimit, duke përfshirë simbole për tinguj, fjalë dhe ide. Kjo gjuhë dokumenton historinë, mitologjinë dhe jetën e përditshme të Egjiptit të lashtë.
3. Akadianishtja – Viti i origjinës: Rreth vitit 2500 p.e.s. Rajoni: Mesopotamia (Iraku dhe Siria e sotme). Pse është unike: Akadianishtja është gjuha më e vjetër semite e dokumentuar dhe ishte e lidhur me gjuhë moderne si arabishtja dhe hebraishtja. Ajo përdori shkrimin kuneiform dhe u bë gjuha e administratës dhe diplomacisë në Mesopotami. Dialektet e saj kryesore, babilonishtja dhe asirianishtja, ishin gjuhët e fuqive të mëdha të kohës. Këto gjuhë janë dëshmi e zhvillimit të hershëm të qytetërimeve dhe kanë ndikuar ndjeshëm në kulturën dhe gjuhësinë e mëvonshme.
Përveç sumerishtes, egjiptianishtes së lashtë dhe akadianishtes, disa gjuhë të tjera të vjetra që kanë luajtur role të rëndësishme në historinë e njerëzimit janë:
1. Sanskritishtja – Origjina: Rreth vitit 1500 p.e.s. – Rajoni: Nënkontinenti Indian. – Pse është e rëndësishme: Është gjuha e shumë teksteve fetare dhe filozofike hindu, budiste dhe xhainiste, si Rigveda. Sanskritishtja ka ndikuar shumë gjuhët moderne indiane dhe është ende një gjuhë liturgjike.
2. Hetitishtja – Origjina: Rreth vitit 1600 p.e.s. – Rajoni: Anadol (Turqia e sotme). – Pse është e rëndësishme: Është një nga gjuhët më të vjetra indo-evropiane të njohura. Dokumentet hetite, të shkruara në kuneiform, japin informacion mbi perandorinë hitite dhe marrëdhëniet ndërkombëtare të asaj kohe.
3. Gjuha greke e lashtë – Origjina: Rreth vitit 1200 p.e.s. (Mykenaike). – Rajoni: Greqia e lashtë. – Pse është e rëndësishme: Greqishtja e lashtë është gjuha e Homerit, filozofëve si Platoni dhe Aristoteli, dhe bazë për shumë koncepte në shkencë, filozofi dhe letërsi.
4. Aramaikja – Origjina: Rreth vitit 1200 p.e.s. – Rajoni: Lindja e Mesme. – Pse është e rëndësishme: Ishte një gjuhë e përhapur tregtare dhe administrative në perandoritë neo-asire dhe akemene. Gjithashtu, mendohet të ketë qenë gjuha e folur nga Jezusi.
5. Elamitishtja – Origjina: Rreth vitit 2700 p.e.s. – Rajoni: Irani jugperëndimor (Elami i lashtë). – Pse është e rëndësishme: Është një gjuhë unike izolate, e dokumentuar në kuneiform dhe e rëndësishme për historinë e rajonit të Elamit.
6. Gjuha latine – Origjina: Rreth vitit 700 p.e.s. – Rajoni: Roma e lashtë. – Pse është e rëndësishme: Edhe pse jo aq e vjetër sa të tjerat, latinishtja është një nga gjuhët që ka pasur ndikimin më të madh historik, duke qenë baza e gjuhëve romane si italishtja, spanjishtja, frëngjishtja dhe të tjera.
7. Gotishtja – Origjina: Shekulli IV. – Rajoni: Evropë (visigothët dhe ostrogothët). – Pse është e rëndësishme: Është gjuha më e vjetër gjermane e dokumentuar dhe ka ruajtur shumë nga karakteristikat e hershme të familjes indo-evropiane.
8.Gjuha Shqipe – Origjina : Prejardhja e shqipes lidhet me gjuhët indo-evropiane dhe daton që nga periudha parahistorike, megjithëse shkrimi më i hershëm i saj është rreth shekullit XV (Formulari i Pagëzimit, 1462). – Rajoni: Ballkani (shqiptarët janë pasardhës të ilirëve ose trakëve, sipas teorive kryesore). – Pse është e rëndësishme: Shqipja është një gjuhë unike brenda familjes indo-evropiane, pasi përbën një degë më vete. Ajo ka ruajtur elemente arkaike që ndihmojnë në studimin e zhvillimit të kësaj familjeje gjuhësore. Gjithashtu, lidhja e saj me gjuhët e Ballkanit dhe ndikimet e kulturave të ndryshme gjatë historisë kanë formësuar një gjuhë të pasur dhe komplekse. – Trashëgimia kulturore : Shqipja është një element kyç i identitetit kombëtar shqiptar dhe një dëshmi e qëndrueshmërisë kulturore dhe historike të popullit shqiptar në Ballkan. Këto gjuhë, përveç rëndësisë së tyre historike, janë burime të vlefshme për studimin e evolucionit të gjuhëve dhe zhvillimin e kulturave njerëzore.
Leave a Reply